Peter van Uhm, oud commandant der strijdkrachten bd, had een indrukwekkende rede bij de kranslegging op de dam. Met daverend applaus bevestigd. Hij zei tijdens de dodenherdenking: “ik hoop dat de nagedachtenis en saamhorigheid van 4 mei ons helpt om in tijden van ‘ik’, het ‘wij’ terug te vinden. Want niet vanuit het ‘ik’ en het ‘zij’, maar vanuit het ‘wij’, ontstaan de goede dingen. Dat heeft de geschiedenis ons geleerd. Dat moeten wij blijven herdenken. Dat moeten wij blijven afspreken. Met onszelf. En met elkaar.” Hier hoef ik niet veel meer aan toe te voegen. Behalve om dit gedachtegoed in ons hart mee te dragen. Dan nog iets over de plek waar deze mooie woorden werden gesproken. Midden op de Dam staat het Nationaal Monument met aan weerszijden een leeuw op een cirkelvormig voetstuk. De twee leeuwen zijn het symbool van Nederland. Op 4 mei 1956 is het onthuld door koningin Juliana. De 22 meter hoge piloon bezet met travertijn heet “Vrede”. De 4 geboeide mannen stellen de oorlog voor. Rechts en links 2 mannen uit het verzet met huilende honden, smart en trouw. Ellende, verzet en uiteindelijk overwinning (vrede). Nog iets bijzonders, de gebogen gedenkmuur bevat een 11-tal urnen. Daarin zit aarde afkomstig van fusillade- en erebegraafplaatsen uit de toenmalige elf provincies en het voormalig Nederlands-Indië. Op de binnenmuur staat bovenstaand gedicht. Ik heb er vaak gezeten op de trappetjes. Bovenstaande niet realiserend.
In vele intervieuws over de oorlog zie je terug dat het gevoel werd uitgeschakeld. Ik kwam voorop, wij was ver te zoeken. Het wij was wel aanwezig bij de familie Birnbaum en hun weeskinderen in het kamp in Westenbork en later in Bergen Belsen. Maar aan elkaar hechten was toch echt een ander ding. Het met elkaar delen was maar voor even in dit korte kinderleven.
Op TV zien we ook veel oorlogs films. Bijvoorbeeld “The boy with the striped pyama”. Het zoontje van de nazi komt ‘perongeluk’ om samen met zijn vriendje die in het kamp zit. Je zou bijna denken “net goed”. Maar geen leed is zo te benoemen. Of de nazi zich daarna bezinde betwijfel ik. “Haar naam was Sarah” las ik al een tijd geleden. Ik had niet eerder de moed de film te zien wegens de bijna onmenselijke werkelijkheid in het boek. Heb het toch gedaan en met alle andere klassiekers als “Das leben der Anderen” en “Schindler’s list” was het de moeite waard om kennis van te nemen. Iets anders kan ik het niet noemen. Je moet het weten, maar of je echt ook alles wilt weten…? Dan de documentaires. Bijvoorbeeld over dat Duitse dorpje Tröbitz bij de Poolse grens, waar “the lost train” uit Bergen Belsen na 2 weken doelloos rondrijden strandde met 2500 Joden op 22 april 1945. 600 mensen uit de trein overleefden de reis niet, door uitputting of difterie. Ischa Meijer (1943-V1995) en zijn ouders zaten ook in deze trein. Ze hadden vlektyphus opgelopen en moesten daar een paar maanden blijven om te herstellen. Buitengewoon is dat alle overledenen een Joodse begravenis kregen. Hun namen staan gegraveerd op een gedenkmuur en ieder jaar herdenkt men ze nog op 4 mei.
Toch is vrijheid ook nu in deze tijd niet zo’n gemakkelijk begrip. Vrijheid van… meningsuiting, Godsdienst, onderwijs. Of (de) vrijheid om… wat weer een heel andere betekenis heeft. Op de radio hoorde ik ene Samira die vertelde op 28 jarige leeftijd vrijelijk gekozen te hebben om… Moslim te worden. Met hoofddoekje en al. Oké, dat kan. En denk je dan niet stiekum, oeps wat een stomme griet om onder dat juk te gaan leven? Hoe vrij is zij om te kiezen? Veroordelen wij haar keuzevrijheid niet, waardoor zij of (eigenlijk) wij onvrij worden? Of nog zo’n leuk voorbeeld. Je bent het niet eens met de gang van zaken op je werk. Je weigert daar verder te werken. ‘Het’ product wordt toch geproduceerd. Jij bent vrij te kiezen en zij ook. Komt het ik en zij weer om de hoek kijken. Oftewel, “hoe-vrij-zijn-wij in doen en laten of gedachten over onszelf of de ander?” Uiteraard lijkt het onschuldig in het hier en nu in Nederland. Dat is het niet. Mondiaal is onderdrukking en verzet nog steeds een issue. Het kan klein beginnen en in no time tot oorlog leiden. Of dat nu in ons hart is of in Sirië. Om met Toon Hermans te spreken, hoe je het ook betreurt, het gebeurt, het gebeurt… Ik ben door Peter van Uhm in ieder geval weer bewust van het WIJ en probeer minder te gaan denken in ZIJ… En JIJ?
was enig schepsel
vrij onder de zon,
noch de zon zelve,
noch de gesternten.
Maar geest brak wet en stelde op de geslagen bres de mens.
Uit die eersteling daalden de ontelbaren.
Duchtend zijn hoge blik deinsden hun zwermen
binnen de wet terug en werden volkeren
en stonden elkander naar het leven,
onder nachtgewolkten verward treurspel, dat wereld heet.
Sindsdien werd geen mens vrij dan ontboden van boven zijn dak,
geen volk dan beheerst van boven zijn torens.
Blijve ons dat bij, verlost als we werden uit het schrikbewind van een onderwereld.
Niet onbeheerst, doch enkel beheerst van boven de wereld blijft vrijheid ons deel.”
Adriaan Roland Holst
Lieve Rita, wat heb je dit mooi verwoord!
Ik weet nog goed hoe dat op 10 mei 1940 in mijn omgeving begon.
Mijn ouders stonden met de buren te praten en zeiden:
“Het is oorlog, het is oorlog”, ze keken er heel bezorgd bij en stuurden mij naar binnen.
Toen ze ook binnen kwamen zeiden ze tegen mij:”Je krijgt nu geen fiets met je verjaardag”,ik zou de 14e mei 8 jaar worden. Hier snapte ik, klein meisje, helemaal niets van. Oorlog is dus geen fiets krijgen.
Later heb ik begrepen en ervaren, dat oorlog veel
erger was dan geen fiets krijgen.
Liefs Barbara.
Lieve Rita,
Een heel mooie column, je weet het heel mooi te verwoorden. Het roept nogal wat bij mij op want vrijheid is een van mijn thema’s. Ik hoop nog eens met jou daarover van gedachten te wisselen.
liefs